Jak zadbać o odporność?

Odporność organizmu to jego szeroko pojmowana zdolność do zapobiegania i ewentualnego  przeciwdziałania szkodliwemu wpływowi różnorakich szkodliwych czynników, ogólnie nazwanych patogenami. Naukowcy dzielą patogeny na dwie kategorie: czynniki biotyczne, czyli np. grzyby, wirusy, bakterie, czy inne pasożyty lub tzw. czynniki abiotyczne, czyli nieożywione, np. różnego rodzaju toksyny. Każdy organizm dysponuje szeregiem złożonych mechanizmów, chroniących przed negatywnym wpływem patogenów.

Strategia podejmowana w pierwszej linii obrony w starciu z patogenami to przede wszystkim zapobieganie ich wtargnięciu do wnętrza ustroju. Może się to odbywać przez chociażby utrzymanie ciągłości i integralności powłok ciała organizmu. Naukowcy oszacowali, że w świecie organizmów żywych istnieje około kilkunastu naturalnych barier, których zadaniem jest ochrona przed infekcjami, wliczając w to bariery mechaniczne, chemiczne i biologiczne. 

Ludzkiego ciało, z uwagi na stosunkowo delikatną budowę tkanek, które nie stanowią wysokiej mechanicznej bariery przed wpływem środowiska zewnętrznego, dysponuje szeregiem mechanizmów mających na celu ochronę ciała.  Za sprawą płuc, kaszel i kichanie mechanicznie wyrzuca patogeny i inne czynniki mogące podrażniać drogi oddechowe. Łzawienie oczu i oddawanie moczu także powoduje mechaniczne wydalenie patogenów, natomiast śluz wydzielany przez drogi oddechowe i przewód pokarmowy stanowi całkiem skuteczną pułapkę dla niechcianych gości. Kolejną liną obrony jaką dysponuje nasze ciało jest bariera chemiczna.  Skóra i drogi oddechowe wydzielają peptydy antybakteryjne. Enzymy, np. lizozym  zawarte w ślinie, łzach i mleku kobiecym również wykazują właściwości antybakteryjne. 

Skrajnie niskie pH panujące w żołądku dzięki obecności kwasu żołądkowego w i enzymy proteolityczne to również doskonała broń w walce z „nieproszonymi gośćmi”, którzy dostali się do żołądka.

Bariera biologiczna

Nie możemy zapominać o naszych sprzymierzeńcach  - symbiotycznej mikroflorze znajdującej się wewnątrz przewodu pokarmowego i w drogach moczowo-płciowych, która pełni funkcję naszej osobistej straży, konkurując o pokarm i przestrzeń z patogenicznymi bakteriami i grzybami. 

W sytuacji, gdy bariery okazały się niewystarczająco skuteczne,  organizm musi się zmierzyć z czynnikami chorobotwórczymi, starając się im przeciwdziałać, neutralizować i usuwać z ustroju.

Tu z pomocą przychodzi nam układ odpornościowy (układ immunologiczny) , który każdego dnia identyfikuje i zwalcza patogeny, zapewniając bezpieczeństwo naszemu organizmowi. 

Od pierwszych chwil życia każdy organizm buduje własną odporność, np. chorując lub poprzez odbyte szczepienia. Infekcje spowodowane chorobotwórczymi drobnoustrojami (np. wirusami, bakteriami), powodują powstanie tzw. komórek pamięci immunologicznej, które w przypadku ponownego spotkania z patogennym intruzem umożliwią rozpoznanie i unicestwienie wroga. 

Układ odpornościowy jest skomplikowanym systemem w skład którego wchodzi mnóstwo różnorodnych struktur i typów komórek:

Komórki żerne – inaczej fagocyty – to komórki, które na co dzień zgromadzone w węzłach chłonnych, przenikają do tkanek zaatakowanych przez chorobotwórcze drobnoustroje.  Po dotarciu na miejsce fagocyt otacza intruza, wchłania go i trawi. W ten sposób komórki żerne usuwają i sprzątają obumarłe komórki błon śluzowych i uwięzione w nich wirusy, bakterie, grzyby i pierwotniaki. Fagocyty odpowiedzialne są za wydzielanie tzw. pirogenów, które powodują wzrost temperatury ciała. Gorączka to naturalny system walki z wieloma patogenami, który unicestwia patogeny.

Limfocyty i przeciwciała. Infekcja jest częstą reakcją organizmu na zadomowiające się w ciele gospodarza patogeny. Uaktywniają się wówczas białe ciałka krwi zwane limfocytami. Jest ich kilka typów. Gdy intruz zostanie rozpoznany, limfocyty B przekształcają się i zaczynają produkować specyficzne rodzaje białek, zwane przeciwciałami, których zadaniem jest unicestwienie wroga.

Osłabiony układ odpornościowy

Szczyt wydajności układu immunologicznego człowieka przypada na 18-20 lat. Z wiekiem, odnotowuje się zmniejszona odporność wśród ludzi. Ma to związek ze stopniowym zmniejszaniem się, aż do całkowitego zaniku w późniejszym wieku, grasicy -  narządu, w którym dojrzewają i kształtują  kluczowe dla odporności limfocyty T.

My sami również w dużym stopniu ponosimy odpowiedzialność za osłabienie funkcjonowania układu immunologicznego. Stres, przemęczenie, brak snu, życie w biegu, używki, przyjmowanie leków hormonalnych w znacznym stopniu upośledzają odporność.

Pierwsze symptomy możemy odczuć dość szybko. Podatność na infekcje, nawracające przeziębienia, trudności z powrotem do zdrowia mogą sugerować, że nasz odporność jest obniżona. 

Typowymi oznakami osłabienia systemu immunologicznego są częste infekcje dróg moczowo – płciowych, zaburzenia snu, cyklu miesiączkowego u kobiet, dłuższe gojenie się ran czy nawracające opryszczki. Dodatkowo możemy borykać się z zaburzeniami koncentracji, uczuciem osłabienie i męczliwością.

Niepokojące objawy może wzbudzać wygląd naszej skóry: nadmierna szorstkość i szary odcień, łamliwość paznokci, wypadanie włosów są typowe przy zmniejszonej odporności. 

Wzmocnienie odporności

Do pewnego stopnia każdy z nas jest w stanie usprawnić funkcjonowanie układu odpornościowego. Aktywny wypoczynek, higieniczny tryb życia, zdrowy sen, to absolutnie kluczowe czynniki dla wsparcia naszego układu odpornościowego.

Zbilansowana w niezbędne składniki odżywcze dieta jest podstawą prawidłowego funkcjonowania całego organizmu, a setki badań naukowych niezbicie dowodzą jak istotne jest prawidłowe żywienie - zwłaszcza w stanach chorobowych. Wiele składników odżywczych wykazuje szereg właściwości wspierających prawidłowe funkcjonowanie odporności. 

Witamina C

Codzienne profilaktyczne przyjmowanie witaminy C  skraca czas trwania przeziębienia. Odkryto, że witamina wywiera największy wpływ na ciężko trenujących sportowców, takich jak maratończycy. W tej grupie, przyjmowanie witaminy C zmniejszyło ryzyko przeziębienia o połowę.

Cynk

Cynk jest niezbędny do prawidłowych podziałów komórkowych oraz różnicowania się komórek, odgrywa kluczową rolę w syntezie i stabilizacji materiału genetycznego, uczestniczy w homeostazie, reakcjach odpornościowych, jest kofaktorem ponad 300 enzymów uczestniczących w syntezie i degradacji węglowodanów, lipidów, białek i kwasów nukleinowych.

Suplementacja cynkiem wykazywała korzyści w odpowiedzi immunologicznej na infekcje bakteryjne i wirusowe [1].

Badania naukowe wykazały, że stosowanie preparatów do ssania z cynkiem powoduje znaczne skrócenie przeziębień i infekcji dróg oddechowych [2]. 

Witamina D

Jest absolutnie niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Jest bezpośrednio odpowiedzialna nie tylko za aktywację limfocytów typu T, ale i za regulację całej reakcji na patogeny. Obniża poziom substancji (cytokin) prozapalnych, przy jednoczesnym wzroście przeciwzapalnych. Chroni w ten sposób organizm przed przewlekłymi stanami zapalnymi związanymi z obroną immunologiczną.

Kwasy omega-3

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 wspierają one układ immunologiczny i pomagają w walce z infekcjami, niwelują stany zapalne. Szczególnie polecane są w tym kontekście dzieciom, których organizm nad nabywaniem odporności intensywnie pracuje.

DHA

wielonienasycony kwas DHA wykazuje korzystne działanie dla organizmu, a jego niedobór towarzyszy wielu stanom chorobowym. Kwas DHA wzmacnia odporność, zmniejsza ryzyko rozwoju alergii i astmy, wykazuje działanie przeciwzapalne.

[1]EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (NDA); Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to zinc and function of the immune system (ID 291, 1757), DNA synthesis and cell division (ID 292, 1759), protection of DNA, proteins and lipids from oxidative damage (ID 294, 1758), maintenance of bone (ID 295, 1756), cognitive function (ID 296), fertility and reproduction (ID 297, 300), reproductive development (ID 298), muscle function (ID 299), metabolism of fatty acids (ID 302), maintenance of joints (ID 305), function of the heart and blood vessels (ID 306), prostate function (ID 307), thyroid function (ID 308), acid-base metabolism (ID 360), vitamin A metabolism (ID 361) and maintenance of vision (ID 361) pursuant to Article 13 of Regulation (EC) No 1924/2006 on request from European Commission. EFSA Journal 2009; 7(9):1229. [34 pp.]. doi:10.2903/j.efsa.2009.1229 Available online: www.efsa.europa.eu

[2]Eby GA, Davis DR, Halcomb WW. Reduction in duration of common colds by zinc gluconate lozenges in a double-blind study. Antimicrob Agents Chemother 1984;25:20–4. 10.1128/AAC.25.1.20