Zespół Pica, czyli dlaczego chory zjada ziemię, lód oraz szkło

W dzisiejszych czasach różnorodność diet nie dziwi - dzięki globalizacji mamy dostęp do wszelakich pokarmów z najdalszych zakątków świata. Próbowanie nowych rzeczy to nic złego. Problem pojawia się jednak kiedy dieta jest nieodpowiednio zbilansowana bądź też wręcz szkodliwa. Przykładem takiego zaburzenia jest zespół Pica - choroba, która objawia się skłonnością do spożywania rzeczy niebędących pokarmem. Skąd się ona bierze i czy da się ją wyleczyć?

Łaknienie spaczone - jedno z zaburzeń odżywiania

Zaburzenia odżywiania obejmują całą grupę chorób, które niestety zyskują na popularności. Do powszechnie znanych należą m.in. anoreksja oraz bulimia, jednak to nie wszystkie z nich. Jednym z najbardziej spektakularnych zaburzeń tego rodzaju jest choroba Pica inaczej zwana łaknieniem spaczonym. W jej przebiegu chory próbuje żywić się przedmiotami lub surowcami niezdatnymi do spożycia. Mogą to być np. guziki, włosy, nieprzetworzona mąka, ziemia czy nawet własny kał.

Pica - czy to zdarza się często?

Zaburzenia łaknienia spaczonego nie są szczególnie powszechne na terenie naszego obszaru geograficznego. Dotyczą one szczególnie obszaru Afryki, Bliskiego Wschodu czy Ameryki Południowej. Jest to związane z aspektem kulturowym - w niektórych wierzeniach oraz tradycjach zjadanie pewnych substancji przynosi korzyści zdrowotne. Przykładem jest tu glina, która ma wspomagać prawidłowy przebieg porodu i łagodzić wymioty w czasie ciąży. Chorzy na zespół Pica zdarzają się jednak nawet w Europie. Jaka jest tego przyczyna?

Łaknienie spaczone - przyczyny 

Istnieje wiele teorii tłumaczących patogenezę choroby Pica. Pomijając czynniki kulturowe i społeczne jedną z najpopularniejszych przyczyn jest anemia spowodowana niedoborem żelaza. Być może jest to konsekwencją powikłań neurologicznych związanych ze zbyt niskim poziomem tego pierwiastka. W jednej z tez organizm na skutek niedoboru przestawia się na poszukiwanie go w otoczeniu, czego konsekwencją jest łaknienie spaczone. Istnieją także inne opisane przyczyny zespołu Pica. Zdarza się, że choroba powiązana jest z upośledzeniem umysłowym, schizofrenią, autyzmem oraz trwającą ciążą. Na wystąpienie łaknienia spaczonego narażone są również osoby będące na zbyt restrykcyjnych dietach - w tym przypadku spożywanie przedmiotów może być próbą wypełnienia żołądka i zmniejszenia uczucia głodu. 

Pica u małych dzieci - czy jest się czego obawiać? 

Dziecko w okresie dynamicznego rozwoju poznaje świat posługując się w dużej mierze swoją jamą ustną. Nie ma zatem nic dziwnego w tym, że bierze do ust wszystko co wpadnie lub zostanie podane mu w ręce. Niepokoić możemy się dopiero, kiedy takie zachowania nie przemijają. Wtedy warto zasięgnąć porady specjalisty. 

Diagnostyka i rozpoznanie Zespołu Pica

Rozpoznanie Choroby Pica nie jest proste. Bardzo często chorzy wstydzą się swojego zaburzenia z uwagi na to jak jest odbierane w społeczeństwie. Z tego powodu ukrywają je oddając się zjadaniu nieprzystosowanych rzeczy w samotności. Kryteria diagnostyczne ICD-10 zawierają 5 zachowań związanych z rozpoznaniem Pica u dzieci:

1. Powtarzające się co najmniej 2x w tygodniu zjadanie substancji niejadalnych
2. Czas trwania tego zaburzenia wynosi co najmniej miesiąc ( w niektórych przypadkach 3 miesiące)
3. Dziecko nie przejawia innych zaburzeń psychicznych lub zaburzeń zachowania według ICD-10 (innych niż upośledzenie umysłowe)
4. Wiek kalendarzowy i umysłowy dziecka wynosi co najmniej 2 lata
5. Zachowanie związane z jedzeniem nie jest częścią praktyki uznanej kulturowo

W przypadku dorosłych obowiązują z kolei kryteria według DSM-5, które klasyfikują zespół Pica wśród zaburzeń odżywiania się i zespołów behawioralnych związanych z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi. 

Powikłania związane z łaknieniem spaczonym 

Rozpoznanie i odpowiednie postępowanie w przypadku zespołu Pica jest ważne. Zaburzenie może bowiem prowadzić do poważnych zaburzeń, a nawet stanu zagrożenia życia. Oczywiście wpływ na ryzyko zagrożenia ma rodzaj substancji spożywanych przez chorego. Mogą być to np. ostre przedmioty jak szkło (hialofagia), kamienie (litofagia) czy też igły, które w konsekwencji grożą perforacją przewodu pokarmowego. Zdarza się też, że osoby z Picą jedzą substancje toksyczne jak farby czy środki chemiczne lub też preparaty zawierające metale ciężkie. Wśród mniej zaskakujących, ale częstych powikłań możemy wyróżnić zaburzenia elektrolitowe, wymioty, biegunkę czy niedrożność jelit. 

Leczenie choroby Pica - psychoterapia, leki

Leczenie Pica opiera się przede wszystkim na neutralizacji zagrożenia życia pacjenta ze względu na powikłania, które wystąpiły. Dalsza współpraca z chorym to stosowanie leków oraz psychoterapia. Często by zmieniły się zachowania pacjenta niezbędna jest zmiana jego otoczenia (np. obecność w domu określonych rodzajów farb może indukować zaburzenie). Ważna jest także dbałość o komfort psychiczny i samopoczucie osoby dotkniętej zespołem Pica. Na szczęście zdarza się również, że przebieg choroby jest łagodny i ustępuje ona sama. 

Zespół Pica - czy to tylko medyczna ciekawostka?

Opis łaknienia spaczonego z pewnością jest interesujący. Spożywanie niektórych z wymienionych wyżej substancji lub przedmiotów trudno sobie nawet wyobrazić. Pamiętajmy jednak, że choć zespół Pica nie jest bardzo powszechny to występuje także na naszym kontynencie. Może się zatem zdarzyć, że dotknie kogoś z naszych bliskich lub znajomych, a wtedy zrozumienie i pomoc mogą okazać się kluczowe. W popkulturze, w odróżnieniu od innych zaburzeń psychicznych nie ma jeszcze wielu nawiązań do choroby Pica. Można wyróżnić jednak niedawno powstały film "Swallow" (polski tytuł - Niedosyt) opowiadający o losach ciężarnej kobiety zmagającej się z tym zaburzeniem. Popularyzacja tego trudnego tematu jest ważna - w przeszłości zdarzało się bowiem, że osoby z łaknieniem spaczonym były stygmatyzowane (również na tle rasistowskim). Dziś wiemy, że przyczyny tej choroby są dużo bardziej złożone. Posiadamy również odpowiednie metody aby ją leczyć.