Wszawica - objawy, leczenie i zapobieganie

Wszawica jest najczęstszą chorobą pasożytniczą wywołaną przez niewielkie stawonogi - wszy. Często mylnie kojarzona z niedostatecznym poziomem higieny, a przecież jest to choroba, która może dotyczyć każdego, nie tylko dzieci, niezależnie od wieku i dbałości o higienę osobistą, gdyż łatwo się rozprzestrzenia. Jakie są objawy oraz jak je rozpoznać? Jakie są metody zwalczania tego problemu?

Wesz ludzka

Wesz ludzka jest niewielkim pasożytem osiągającym rozmiary od 2-5 mm. Ma kształt owalny, spłaszczony grzbietowo-brzusznie. Początkowo koloru beżowego, brudnoczerwonego po wypełnieniu ciała krwią żywiciela, jednak cechuje je mimetyzm, tzn., że wszy potrafią zmieniać kolor odwłoka w stosunku do koloru włosów żywiciela. Owady te pokryte są skórzastym, chitynowym pancerzykiem. Wesz ludzka dzieli się na podgatunki: wesz głowowa, wesz łonowa i wesz odzieżowa.

Wesz głowowa

Samice są nieco większe od samców, składają od około 100 do 200 jaj w swoim cyklu rozwojowym. Jajeczka wszy nazywane są gnidami i są koloru biało-beżowego. Podczas ich składania, przytwierdzane są do włosa za pomocą lepkiej wydzieliny, której nie jest w stanie rozpuścić sama woda, również mechanicznie są trudne do zdjęcia. Z jajeczka po około 7 dniach wylęga się larwa (nimfa), która wyglądem i sposobem odżywiania przypomina osobniki dorosłe. Linieje jeszcze 3 razy, by po około 10 dniach od wyklucia przekształcić się w imago (postać dorosłą), gotową do rozrodu. Wszy żyją 30-35 dni na skórze żywiciela. 

Wszy nie posiadają skrzydeł. Nie jest też prawdą, że wszy potrafią skakać. Umieją za to szybko chodzić, przez co są w stanie przebyć odległość 23 cm na minutę, a to dzięki 3 parom silnych odnóży ze specjalnym pazurem czepnym. Bez żywiciela może przeżyć do około 2 dni. 

Wszawica - opis choroby, rodzaje

Wszawica to infestacja pasożytnicza wywołana przez wszy. Wesz głowowa bytuje na owłosionej skórze głowy, czyli we włosach, a także w brwiach i rzęsach. Wszawica głowowa to najczęstsza postać choroby, ponieważ najłatwiej się rozprzestrzenia. Spotykana głównie wśród dzieci, które zarażają się w przedszkolu czy szkole, podczas wspólnej zabawy lub wymieniając się szczotką  czy pożyczając gumkę do włosów. W ten sposób problem przenoszony jest do domu, gdzie może zarazić się reszta domowników, dlatego tak ważne jest szybkie reagowanie i informowanie innych w otoczeniu o zaistniałej sytuacji, gdyż obecność wszawicy nie powinna budzić poczucia wstydu i nie świadczy o braku higieny. 

Wszawica łonowa wywołana jest przez wszy łonowe (określane też jako mendy, mendoweszki), którymi zarazić się można przez bliski kontakt seksualny. Wesz łonowa pasożytuje w okolicy anogenitalnej w obrębie owłosienia łonowego, może przenieść się na owłosioną skórę ud, pach, brzuch, klatkę piersiową oraz na brwi i rzęsy. Ten rodzaj wszy jest mniejszy od wszy głowowej. Składa około 50 jaj w okresie swojego bytowania na żywicielu. Wesz łonowa przeżyć może nawet do 2 tygodni bez żywiciela. Objawem wszawicy łonowej są silny świąd i tzw. plamy błękitne (wyglądem przypominające siniaki) powstałe na skutek hemolizy erytrocytów w miejscu ukłucia.

Wszawica odzieżowa wywołana przez wesz odzieżową. Zasiedla ubrania (szczególnie przy szwach), pościel czy meble tapicerowane, jak łóżka, krzesła, czy kanapy, tam też się rozmnaża. Żywi się krwią (człowiek jest jedynie jej źródłem pokarmu).  Wesz odzieżową spotkać można w miejscach o niskich warunkach sanitarnych, u ludzi dotkniętych bezdomnością, w normalnych warunkach występuje rzadko. Może pojawić się w czasie klęsk żywiołowych w trudnych warunkach życiowych i w miejscach przeludnionych. Zarazić się można przez bliski kontakt z rzeczami zasiedlonymi przez wszy np. podczas noclegu w zanieczyszczonej pościeli. Objawami są: świąd, grudki i przeczosy wywołane przez drapanie - w późniejszym etapie pogrubienie pogrubienie i łuszczenie naskórka, brunatne przebarwienia skóry. Ślady po ugryzieniach najczęściej są zlokalizowane w miejscach, gdzie odzież najwięcej przylega do ciała, czyli na udach, pośladkach, ramionach, szyi i klatce piersiowej.

Objawy wszawicy

Objawy wszawicy są bardzo charakterystyczne. Nierzadko na skórze głowy spotkać można zaczerwienienie skóry, a nawet bąble pokrzywkowe czy rozdrapania, które otwierają wrota zakażeń bakteryjnych. Uporczywe swędzenie spowodowane ugryzieniami przez wszy, kiedy pożywiają się krwią - często w okolicy potylicznej i ciemieniowej, oraz skroniowej i za uszami, ponieważ jest tam najcieplej. Dodatkowo może pojawić się reakcja alergiczna na skórze na ślinę i odchody wszy. Podczas przeglądania włosów należy zwrócić uwagę, czy na włosach występują przytwierdzone do nich białe jaja wszy.

Leczenie wszawicy

Istnieje kilka substancji aktywnych, które można zastosować w leczeniu wszawicy. To które mogą być zastosowane, zależy między innymi od stopnia zaawansowania inwazji wszy, a także od wieku dziecka. Poniżej kilka ich opisów, które podpowiedzą, jak leczyć wszawicę i wybrać odpowiedni preparat.

Leczenie dorosłych i dzieci (nawet tych najmłodszych) często polega na zastosowaniu miejscowo preparatów zawierających 1% permetryny, może ona być stosowana już u dzieci powyżej 2 miesiąca życia. Permetryna ma działanie neurotoksycznemoraz wysoki profil bezpieczeństwa - słabo wchłania się przez skórę. Na umyte lecz suche włosy nakłada się preparat z permetryną na 10 minut, po czym należy ją dokładnie spłukać. Czynność trzeba powtórzyć po 7-10 dniach, gdyż gnidy są odporne na działanie permetryny. Badania donoszą, że także wszy, nie tylko ich jaja z czasem wykształciły genetyczną odporność na neurotoksyny z tej grupy.

Kolejna grupa to preparaty zawierające oleje silikonowe takie jak dimetikon - do stosowania dla dzieci powyżej 2 roku życia- i cyklometikon -przeznaczony dla dzieci powyżej 4 roku życia. Sposób działania polega na zablokowaniu układu oddechowego wszy i ich uduszeniu. Substancje dodatkowo ułatwiają wyczesywanie gęstym grzebieniem gnid, które są mocno przytwierdzone specjalną wydzieliną poprzez jej rozpuszczenie. Działają na wszystkie postacie w cyklu rozwojowym. Sukces leczenia tymi preparatami polega na ich właściwej aplikacji. Skóra owłosiona głowy a także włosy powinny być dokładnie pokryte . Następnie zaleca się dokładne umycie włosów szamponem.

Jeśli wszy zajmują brwi, rzęsy to należy zastosować tłusty krem (np. wazelinę) przez 8-10 dni 2 x dziennie, co spowoduje uduszenie się owada. Dostępne są też preparaty zawierające kwas octowy jako substancję czynną, a także alkoholowe wyciągi ziołowe np. nalewki piołunowo-wrotyczowe lub nalewka z ostróżeczki, ale mają mniejszą skuteczność niż wcześniej wymienione preparaty. W przypadku nasilonego świądu można podać dziecku leki przeciwhistaminowe, a przy nadkażeniach bakteryjnych zmian skórnych zastosować miejscowo antybiotyki.

W przypadku wszawicy łonowej zaleca się usunięcie owłosienia z okolicy łonowej oraz zastosowanie preparatów z 5% permetryną na około 10 min, leczenie należy powtórzyć za 7-10 dni. Wesz odzieżową eliminuje się poprzez wypranie ubrań w 60°C oraz jej wyprasowanie. Rzeczy, których nie można wyprać powinno się spryskiwać preparatami owadobójczymi.

Wszystkie wymienione wyżej preparaty na wszy dostępne są bez recepty. Większość preparatów należy zastosować ponownie po 7-10 dniach, żeby pozbyć się wszy z świeżo wyklutych jaj, które mogły jeszcze gdzieniegdzie pozostać na włosach pomimo wyczesywania.

Wszawica - jak można się zarazić?

Częstość występowania wszawicy wzrasta wśród dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, kiedy podczas zabawy może dojść do zetknięcia się głowy jednego dziecka z głową dziecka dotkniętego wszawicą. Wystarczy także kontakt z zanieczyszczoną pościelą, gumkami do włosów, ręcznikiem czy odzieżą - szczególnie nakrycia głowy. Transmiterami wszawicy nie są zwierzęta domowe, dlatego nie jest konieczne przeglądanie sierści zwierząt. Ryzyko zarażenia wzrasta także w dużych skupiskach ludzi, jak komunikacja miejska, gdzie w wyniku bliskiego kontaktu wszy mogą przejść na włosy kolejnego żywiciela. 

Po wytępieniu wszawicy należy wyprać ubrania, ręczniki, pościel i dziecięce zabawki pluszowe w temperaturze co najmniej 60 stopni. Inne rzeczy i zabawki, których nie można wybrać, należy spryskać preparatem owadobójczym i szczelnie zamknąć w w foliowym worku na 48 godzin. 

Czy można zapobiegać wszawicy?

Najważniejszym aspektem jest to, aby nie wstydzić się mówić o wszawicy. Dzięki temu inne osoby mogą zachować ostrożność i wszawica nie będzie się rozprzestrzeniać. Pomocne jest wtedy częste sprawdzanie skóry głowy, aby jak najszybciej wychwycić problem. Ponadto w aptekach dostępne są spraye i płyny, które działają prewencyjnie i można wykorzystać je, jeżeli np.  w szkole występuje wszawica, a dziecko jeszcze się nie zaraziło. Dodatkowo dziewczynkom w tym czasie zaleca się upinanie włosów, co utrudni zarażenie się wszawicą głowową. W profilaktyce wszawicy ważne jest, aby kuracji poddać wszystkich domowników i osoby będące w bliskim kontakcie z osobą zarażoną. Wymagana jest także częsta zmiana i pranie pościeli w wysokiej temperaturze oraz innych przedmiotów mających kontakt z włosami osoby z wszawicą głowową.