Refluks żołądkowo-przełykowy

Refluks żołądkowo-przełykowy nazywany także chorobą refluksową przełyku lub refluksem żołądka jest schorzeniem występującym bardzo często w populacji krajów rozwiniętych i wysoko uprzemysłowionych - wylicza się, że dotyczy średnio nawet 20-40% dorosłej populacji. 10% społeczeństwa doznaje nieprzyjemnych objawów refluksu każdego dnia, a już co 5 osoba raz w tygodniu.

Refluks żołądka- jakie są jego objawy i jak przebiega leczenie refluksu?

Choroba polega na cofaniu się treści żołądkowej do przełyku, czyli wcześniej połkniętego pokarmu wraz z kwasem solnym i enzymami, co powoduje uczucie pieczenia w przełyku , czyli tzw. zgagę. Nieleczona może prowadzić do poważnych konsekwencji i powikłań. Poniżej kilka rad, jak lepiej radzić sobie z chorobą, jakie badania wykonać oraz czym dokładnie jest choroba refluksowa przełyku.

Objawy choroby refluksowej

Objawy refluksu żołądkowo - przełykowego u każdego chorego mogą mieć różne nasilenie. U niektórych przebieg choroby jest stosunkowo łagodny, a dolegliwości pojawiają się rzadziej, u innych zaś choroba może być bardzo uciążliwa.

Objawy refluksu przypominają niekiedy nawet chorobę wieńcową. Kwaśna treść z żołądka przedostaje się w kierunku górnego odcinka przełyku, co powoduje uczucie pieczenia, czyli tzw. zgagę. Do typowych objawów choroby refluksowej przełyku zalicza się także puste odbijanie czy uczucie cofania się treści żołądkowej do przełyku, opisywane jako kwaśne odbijanie. Dolegliwości nasilają się przy ułożeniu na wznak, pochylaniu się, parciu czy obfitym i tłustym posiłku.

Refluks żołądkowo-przełykowy może objawiać się też w sposób nietypowy, taki jak suchy, przewlekły kaszel, chrypka, ból w klatce, ślinotok, czkawka czy uczucie tzw. "kluski w gardle". Chorzy na refluks żołądkowo - przełykowy mogą częściej chorować na zapalenie krtani i gardła, a także zapalenie oskrzeli i płuc.

Przyczyny choroby refluksowej przełyku

Choroba refluksowa przełyku to choroba, objawiająca się zarzucaniem treści pokarmowej, do którego dochodzi, gdy dolny zwieracz przełyku nie działa w sposób prawidłowy. Właściwy mechanizm pracy mięśnia dolnego zwieracza przełyku polega na rozkurczaniu się w czasie spożywania posiłków, dzięki czemu pokarm może dotrzeć do żołądka i jego szybkim i efektywnym skurczeniu, kiedy zaprzestajemy podawania pokarmu. Taki mechanizm działania układu pokarmowego sprawia, że treść pokarmowa nie przedostaje się do wyższych partii przełyku, a my nie odczuwamy nieprzyjemnych dolegliwości związanych z cofaniem się kwaśnej treści.

Nawet u osób zdrowych, w stanie fizjologicznym, dochodzi do cofania się treści pokarmowej, ale nie wywołuje to żadnych dokuczliwych objawów czy następstw. Jeżeli natomiast nastąpi zwiotczenie mięśnia zwieracza przełyku lub kurczy się nieprawidłowo, a dolegliwości takie jak np. zgaga są często odczuwalne, to mówi się wówczas o chorobie refluksowej przełyku. Dysfunkcje dolnego zwieracza przełyku, niezdrowy tryb życia, otyłość czy zaburzenia anatomiczne układu pokarmowego to częste przyczyny refluksu. Istnieje jednak wiele innych składowych, które mają wpływ na rozwinięcie się tej choroby.

Przyczyny choroby refluksowej:

• nadwaga lub otyłość,

• palenie papierosów,

• choroba alkoholowa,

• cukrzyca,

• zaburzenia opróżniania żołądka,

• przepuklina rozworu przełykowego (przedostawanie się części jamy żołądka przez przeponę do klatki piersiowej),

• urazy klatki piersiowej,

• niektóre zaburzenia hormonalne,

• twardzina układowa.

Zdarza się, że pojawienie się refluksu jest konsekwencją przebytej operacji żołądka, jako jej powikłanie. Istotną rolę w powstawaniu refluksu odgrywają również przyjmowane przez chorego leki, zwłaszcza doustne środki antykoncepcyjne czy leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca, na nadciśnienie tętnicze i choroby płuc (szczególnie z grupy blokerów kanału wapniowego, leków przeciwcholinergicznych, czy metyloksantyn, np. teofilina).

Ryzyko zachorowania na refluks żołądka zwiększa się także w ciąży, kiedy w sposób naturalny wywierany jest ucisk na dolny zwieracz przełyku oraz u osób prowadzących siedzący tryb życia wystawionych na długotrwały stres.

Co warto robić, by sobie pomóc - modyfikacja stylu życia

Istnieje kilka możliwości i sposobów, które warto wprowadzić do życia codziennego, bo mogą przynieść częściowo lub całkowicie ulgę. Najważniejszym z nich jest modyfikacja sposobu odżywiania. Posiłki powinny być mniejsze, lecz spożywane częściej. Nie powinno się jeść krótko przed położeniem się do łóżka, za to przynajmniej 3 godziny przed snem.
Należy unikać:

• tłustych potraw, mocno przyprawionych i pikantnych,

• gazowanych napojów,

• cytrusów,

• czekolady,

• kawy,

• alkoholu,

• papierosów.

Jeżeli u pacjenta występuje nadwaga lub otyłość, należy dążyć do zmniejszenia masy ciała. Odpowiednie nawyki żywieniowe, czyli lekkie i częstsze posiłki, pomogą w pozbyciu się zbędnych kilogramów. Także pozycja w jakiej śpimy ma znaczenie, dobrze jest wypróbować spanie z węzgłowiem uniesionym o kilkanaście centymetrów, tak aby tułów był nieco uniesiony w stosunku do reszty ciała. Badania wskazują także, że krótki sen i niedosypianie mogą zaostrzać objawy refluksu.
Zaleca się też podjęcie aktywności fizycznej, jednak należy zwrócić uwagę na rodzaj wykonywanych ćwiczeń, należy unikać skłonów lub unoszenia tułowia w pozycji leżącej.

Badania, jakie należy wykonać

Lekarz w pierwszej kolejności przeprowadza wywiad z pacjentem, aby na podstawie przedstawionych objawów, postawić wstępną diagnozę i/lub skierować na odpowiednie badania. Zwykle objawy ustępują po około 2 tygodniach leczenia inhibitorami pompy protonowej (np. omeprazol). U tych pacjentów, u których objawy nie ustąpiły, zaleca się wykonanie badania endoskopowego - gastroskopii w celu potwierdzenia diagnozy.

Badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego należy także wykonać przynajmniej raz w życiu w przypadku pacjentów, u których refluks żołądkowo-przełykowy jest stanem długoletnim, w celu wykluczenia powikłań wywołanych przez chorobę. Badanie przełyku wskazane jest też wśród mężczyzn po 50. roku życia, otyłych, z umiarkowanym stadium choroby, bowiem w tej grupie ryzyko wystąpienia w przyszłości zaawansowanej choroby refluksowej jest większe.

W przypadku wystąpienia nietypowych objawów lub przed planowanym zabiegiem operacyjnym można zlecić także manometryczne badanie przełyku, czyli badanie ciśnienia przełyku, które pozwala ocenić nieprawidłowości funkcjonowania mięśnia zwieracza dolnego przełyku, oraz ph-metrię przełyku, czyli monitorowanie pH w przełyku - badanie polega na umieszczeniu przez nos cienkiej tuby (sondy) w przełyku, dostarcza informacji nt. kwaśności w dolnej części przełyku oraz tego, ile kwasu żołądkowego przedostaje się wstecznie z żołądka do przełyku i jak długo tam pozostaje.

Należy pamiętać, że chorobę refluksową przełyku mogą przypominać także dolegliwości w przebiegu choroby niedokrwiennej serca, a nawet zawał mięśnia sercowego. Ból wieńcowy pojawia się przy wysiłku fizycznym i ustępuje po odpoczynku lub zażyciu nitrogliceryny. Niekiedy w celu wykluczenia tych chorób należy wykonać niezbędne badania kardiologiczne.

Leczenie refluksu

Przy łagodnym przebiegu i sporadycznym pojawianiu się dolegliwości warto wypróbować domowe sposoby radzenia sobie z refluksem żołądkowo - przełykowym. Spożywany kleik z siemienia lnianego powleka błonę śluzową i ściany gardła, przełyku oraz żołądka, tworzy okluzję, łagodząc w ten sposób stany zapalne i podrażnienia wywołane przez cofające się kwaśną treść pokarmową i kwasy żołądkowe, ponadto same nasiona lnu posiadają już właściwości przeciwzapalne. Pomocne może okazać się także picie chudego mleka lub wody niegazowanej, mleko zneutralizuje nieco kwaśne środowisko w żołądku, a woda rozrzedzi soki trawienne. Niektóre źródła przy umiarkowanych stadium refluksu zalecają spożycie kilku migdałów, które poprawiają trawienie, dzięki enzymom w nich zawartych oraz błonnikowi, a także mają odczyn zasadowy, dzięki czemu neutralizują kwas solny w żołądku.

Leczenie farmakologiczne

Zwykle jako pierwsze pacjenci wybierają leki OTC, czyli dostępne bez recepty. Leki te mogą pomóc w łagodzeniu objawów refluksu, jednak nie powinny być stosowane zbyt długo, gdyż mogą powodować tzw. zgagę z efektu odbicia, czyli objawy powracają z jeszcze większym nasileniem po odstawieniu leków. Do tej grupy należą leki zobojętniające, które neutralizują kwaśną treść żołądka, zawierają sole wapnia, magnezu i glinu, zwykle w formie tabletek do ssania lub żucia.

Kolejną grupą są leki zawierający alginian wapnia - zmniejsza ryzyko wystąpienia zgagi po posiłku, tworząc w żołądku ochronną barierą mechaniczną (tzw. tratwę), która zapobiega cofaniu się treści żołądkowej do przełyku. Bariera ta jednak bywa nieszczelna w pozycji leżącej, dlatego preparaty z alginianem nie są polecane przy refluksie nocnym.

Trzecią grupą są leki barierowe -powlekające przewód pokarmowe zawierające kwas hialuronowy, siarczan chondroityny oraz nośnik termoadhezyjny - poloxamer 407. Tworzą one barierę ochronną w przełyku przyczyniając się tym samym do procesu gojenia i łagodzenia podrażnień.

Preparaty najczęściej proponowane przez lekarzy i farmaceutów to wcześniej już wspomniane inhibitory pompy protonowej (IPP) takie jak omeprazol, lanzoprazol, rabeprazol czy pantoprazol, hamują one wydzielanie soku żołądkowego, działają korzystnie na proces gojenia nadżerek i podrażnień. Stosuje się je na czczo, 30 minut przed posiłkiem. Takie samo działanie wykazują leki z grupy antagonistów receptorów histaminowych zawierające ranitydynę czy famotydynę. Można je przyjmować niezależnie od posiłku, bo hamują podstawowe, jak i poposiłkowe wydzielanie kwasu żołądkowego.

Chirurgiczne leczenie choroby refluksowej

W przypadku, gdy leczenie nie przynosi oczekiwanych efektów lub chory nie może przyjmować leków, lekarz może podjąć decyzję o zabiegu chirurgicznym. Leczenie chirurgiczne refluksu to najczęściej przeprowadzenie laparoskopowego zabiegu fundoplikacji. Jest to zabieg małoinwazyjny i polega na wykonaniu kilka nacięć w powłoce brzusznej, wprowadzeniu laparoskopu, czyli urządzenia posiadającego kamerę, oraz niewielkich narzędzi, którymi podczas operacji będzie posługiwał się chirurg. Następnie lekarz odprowadza przepuklinę (jeżeli istnieje) i tworzy tzw. mankiet zachodzący na przełyk utworzony ze zszytej przedniej i tylnej ściany żołądka. Mankiet ma na celu wzmocnienie i poprawę działania mięśnia zwieracza dolnego przełyku, dzięki czemu zahamowane jest zarzucanie treści pokarmowej. Dodatkowo wykonuje się stabilizację żołądka poniżej przepony, co pozwala na uniknięcie ryzyka powstania przepukliny rozworu przełykowego.

Leczenie refluksu w ciąży

Leczenie refluksu u kobiet w ciąży rozpoczyna się od modyfikacji stylu życia oraz diety. Jeżeli nie przyniesie to pożądanych efektów, zaleca się stosowanie farmakoterapii, ale możliwie jak najkrócej. Zazwyczaj zastosowanie znajdują leki zobojętniające, które nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego do krwiobiegu. Coraz więcej badań dostarcza danych o możliwości bezpiecznego stosowania inhibitorów pompy protonowej (szczególnie omeprazol) u ciężarnych. Pomocniczo można stosować także naturalne środki np. siemię lniane, które zadziała łągodząco. Należy pamiętać, iż każdy lek przed zastosowaniem powinien być skonsultowany z lekarzem.

Możliwe powikłania

Ciężki, nieleczony refluks prowadzi do powikłań. W wyniku długotrwałego drażnienia kwaśną treścią błony śluzowej przełyku i jej podrażniania, dochodzi do powstawania stanów zapalnych i nadżerek. W ich konsekwencji powstają groźniejsze powikłania, takie jak:

• owrzodzenia i krwawienia z przełyku,

• pęknięcia owrzodzeń,

• zwężenie przełyku,

• przełyk Barretta.

Powstanie u chorego przełyku Barretta, który jest stanem przedrakowym, wymaga częstych kontroli endoskopowych z badaniem histopatologicznym. Do powstania przełyku Barretta dochodzi u 10% chorych na refluks. W tym przypadku wzrasta ryzyko pojawienia się raka gruczołowego przełyku, choć dzieje się tak niezwykle rzadko, zaledwie u 0,5% chorych z przełykiem Barretta rocznie, a prawidłowe monitorowanie i co za tym idzie wczesne rozpoznanie, pozwalają na leczenie i dobre rokowania.

Ciekawostka

Refluks żołądka to częsta przypadłość u noworodków. Ilość przyjmowanego pokarmu jest zbyt duża w porównaniu do pojemności niewielkiego żołądka maluchów. Dodatkowo niedojrzały jeszcze układ pokarmowy, w którym zwieracz dolny przełyku dopiero się rozwija, są przyczyną ulewania. Odpowiednią długość oraz siłę skurczu mięsień ten osiąga dopiero w ciągu kilku, a nawet kilkunastu miesięcy po urodzeniu.