Niewydolność serca - jakie daje objawy i czy da się ją skutecznie leczyć?

Choroby układu sercowo-naczyniowego nadal stanowią najpoważniejszy problem zdrowotny naszego społeczeństwa. Wśród nich jedną z najpowszechniejszych jest niewydolność serca, która dotyczy nawet około 10 % pacjentów powyżej 70 r.ż. Stan ten może doprowadzić do obniżenia jakości życia, a w konsekwencji nawet do przedwczesnej śmierci. W tym artykule przyjrzymy się zatem przyczynom powstawania niewydolności serca, jej objawom, diagnostyce oraz metodom leczenia. 

Czym jest niewydolność serca? 

Serce to pompa mięśniowa, która nigdy nie odpoczywa. Nawet w stanie spoczynku nieustannie pracuje wyrzucając krew z komór serca. Jest to proces niezbędny do życia, który odpowiednio zaopatruje krew w tlen (w krążeniu płucnym zaopatrywanym przez prawą komorę serca) oraz dystrybuuje natlenowaną krew do tkanek i narządów organizmów (za ten proces odpowiedzialna jest jego lewa komora). O niewydolności serca mówimy, kiedy mięsień sercowy nie jest w stanie efektywnie wykonywać swojej pracy. Oznacza to obniżenie jego pojemności minutowej (objętości krwi pompowanej przez jedną z komór w przeciągu 1 minuty) bądź też stan, kiedy odpowiednio wysoka pojemność minutowa utrzymywana jest poprzez zwiększone ciśnienie wewnątrz komór. 

Frakcja wyrzutowa - ważny wskaźnik rokowniczy w niewydolności serca

W opisie niewydolności serca często wspomina się o frakcji wyrzutowej. Jest to kolejne z pojęć, których przyswojenie jest niezbędne dla zrozumienia tej choroby. Frakcją wyrzutowa nazywamy zależność między objętością wyrzutową i objętością końcoworozkurczową serca. W prostszych słowach mowa tutaj o stosunku pomiędzy objętością krwi, która została przez serce wypompowana podczas skurczu do całej objętości krwi, która była obecna w komorze jeszcze przed rozpoczęciem jej pracy. Najczęściej skupiamy się na frakcji wyrzutowej lewej komory serca. Jak wspomniano wyżej odpowiedzialna jest ona za wyrzut krwi do tzw. krążenia dużego zaopatrującego w utlenowaną krew narządy oraz tkanki. Frakcja wyrzutowa lewej komory (LVEF) powinna wynosić fizjologicznie 50-70%. W przebiegu niewydolności serca wyróżniamy jednak stany, kiedy dochodzi do obniżenia tych wartości. Mowa tutaj o niewydolności serca z obniżoną frakcją wyrzutową kiedy to LVEF wynosi poniżej 40 % oraz z umiarkowanie obniżoną frakcją wyrzutową z wartością LVEF od 41 do 49 %. Podział obejmuje również niewydolność serca ze zwiększoną frakcją wyrzutową, jednak w tym artykule nie będziemy go opisywać by nie wprowadzać niepotrzebnego chaosu. 

Co z frakcją wyrzutową? Dlaczego jest ważna?

Ten obszerny wstęp był konieczny by zrozumieć istotę niewydolności serca. Łatwo domyślić się jakie będą efekty zmniejszonej dystrybucji krwi. Może to prowadzić do upośledzonej perfuzji w narządach i tkankach, a w konsekwencji do ich niedotlenienia. Może to długofalowo prowadzić do różnorodnych powikłań. W wyniku obniżonego przepływu rozwija się przewlekła choroba nerek. Taki stan jest również niekorzystny dla ośrodkowego układu nerwowego.

Objawy niewydolności serca 

Niewydolność serca to jednostka chorobowa, która w początkowym stadium często przebiega bezobjawowo. Wraz z czasem ujawniają się jednak niepokojące symptomy. Można je podzielić według przyczyny występowania. W niewydolności serca lewokomorowej dochodzi do akumulacji płynów w płucach. Może to doprowadzić do uczucia duszności, powodować kaszel najczęściej suchy, niekiedy z różowo zabarwioną plwociną. Chory często skarży się na występowanie uczucia duszności w pozycji leżącej (jest to tzw. ortopnoe). Z kolei niewydolność prawej komory prowadzi do akumulacji płynów w organizmie zgodnie z prawem grawitacji. Wynikiem tego są obrzęki lokalizujące się w okolicy kostek, a u chorych leżących w okolicy lędźwiowo-krzyżowej. Ponadto może dojść do powiększenia obwodu brzucha. Wiąże się to z dyskomfortem brzusznym i spadkiem apetytu. Niekiedy akumulacja płynów prowadzi do zwiększenia masy ciała osoby z niewydolnością serca. 

Skala NYHA - jak wydolny jest pacjent?

Niezależnie od postaci: lewo czy prawokomorowej niewydolności serca dominującym objawem w tej chorobie jest upośledzenie tolerancji wysiłku. Często to właśnie spadek wydolności fizycznej jest pierwszym symptomem zauważalnym przez pacjentów. Chorzy z niewydolnością serca klasyfikowani są względem poziomu wydolności wysiłkowej zgodnie ze skalą opracowaną przez New York Heart Association (NYHA). Skala ta obejmuje 4 klasy pacjentów, gdzie odpowiednio:

• klasa 1 - zwykły wysiłek nie powoduje zmęczenia, duszności i kołatania serca
• klasa 2 - zwykły wysiłek powoduje zmęczenie, kołatanie serca, duszność
• klasa 3 - aktywność fizyczna mniejsza niż zwykle prowadzi do wystąpienia objawów
• klasa 4 - objawy niewydolności serca występują nawet w spoczynku

Skala ta jest pomocna w różnicowaniu stanu pacjentów i pozwala dobrać odpowiednie postępowanie. 

Jak lekarz rozpoznaje niewydolność serca?

Kiedy podejrzewamy u siebie objawy niewydolności serca należy jak najszybciej udać się do lekarza, który dokona odpowiedniej diagnostyki. W rozpoznawaniu niewydolności serca pomocne jest oznaczanie stężenia peptydów natriuretycznych. Peptydy te, wytwarzane przez mięsień sercowy wykazują zdolność do rozszerzania naczyń krwionośnych. Ich podwyższony poziom może świadczyć o obciążeniu mięśnia sercowego i budzić podejrzenie jego niewydolności.

Złoty standard w diagnostyce niewydolności serca

Najważniejszym i najdokładniejszym badaniem, które może potwierdzić lub wykluczyć niewydolność serca jest echokardiografia. Za pomocą odpowiednio skierowanych fal ultradźwiękowych umożliwia ona zobrazowanie sylwetki serca. Pozwala to na wykrycie ewentualnych zaburzeń pracy, obecności wad zastawkowych, cech przerostu mięśnia czy struktury samego serca. Tzw. echo serca pozostaje zatem złotym standardem w rozpoznawaniu niewydolności serca. Oprócz tego w pogłębionej diagnostyce czasem wykonuje się zdjęcie RTG klatki piersiowej, badanie EKG, koronarografię, badanie KT lub MR, a w niektórych przypadkach nawet biopsję. Niewydolności serca mogą także towarzyszyć zaburzenia parametrów laboratoryjnych - niedokrwistość, zaburzenia elektrolitowe i podwyższony poziom aminotransferaz.

Leczenie niewydolności serca 

Pacjent z rozpoznaną niewydolnością serca powinien zostać objęty odpowiednim leczeniem. Obejmuje ono odpowiednio postępowanie niefarmakologiczne jak i farmakologiczne. Pierwsza metoda obejmuje szereg zaleceń, które w długim czasie przyczyniają się do spadku nasilenia objawów choroby. Dotyczy ona modyfikacji dotychczasowego trybu życia. Wśród zaleceń wymienia się:

• ograniczenie spożycia sodu (do 2-3 g/d) oraz ograniczenie podaży płynów
• kontrolę masy ciała - redukcja masy ciała u chorych otyłych oraz zwiększenie masy ciała przez pacjentów niedożywionych
• ograniczenie używek - alkoholu oraz tytoniu
• w miarę możliwości unikanie niektórych leków m.in. NLPZ-ów, glikokortykosteroidów oraz leków antyarytmicznych klasy I
• regularne szczepienia przeciw grypie, pneumokokom oraz COVID-19
• regularną umiarkowaną aktywność fizyczną
• ewentualne leczenie depresji, która często współwystępuje z niewydolnością serca

Leki stosowane w niewydolności serca 

Postępowanie niefarmakologiczne zwykle poprawia stan chorego jednak nie zawsze jest wystarczające. Główne grupy leków stosowane w niewydolności serca nie tylko zmniejszają nasilenie objawów, ale także chronią serce przed jego przebudową. Przebudowa ta może być niekorzystnym następstwem długotrwałego zwiększonego obciążenia serca i prowadzić do jego włóknienia i zmniejszonej podatności. Wśród leków stosowanych w niewydolności serca wyróżniamy ACEI (inhibitory konwertazy angiotensyny II), ARB (sartany), ARNI (połączenie sartan + inhibitor neprylizyny), beta-blokery, blokery receptora aldosteronowego oraz inhibitory SGLT2 tzw. flozyny. Ostatni z wymienionych leków jest odkryciem minionych kilku lat. Początkowo stosowany w farmakoterapii cukrzycy wykazuje także korzystny wpływ na leczenie niewydolności serca z obniżoną frakcją wyrzutową lewej komory. 

Niewydolność serca - inne leki 

Oprócz powyżej przytoczonych leków w niewydolności serca stosuje się także inne grupy leków w zależności od potrzeb pacjenta. Diuretyki są farmaceutykami, które pozwalają pozbyć się nadmiaru wody z organizmu. Mogą być zatem wykorzystywane w przypadku zaostrzeń przebiegających z nasiloną dusznością. Innym lekiem jest digoksyna, która wskazana jest u pacjentów niestabilnych hemodynamicznie z migotaniem lub trzepotaniem przedsionków. Istnieją jeszcze inne leki stosowane w niewydolności serca, ale w niniejszym artykule skupimy się wyłącznie na wymienieniu tych najważniejszych. Farmakoterapia niewydolności serca jest bardzo skomplikowana i powinna zostać ustalona przez lekarza specjalistę. 

Czy da się żyć z niewydolnością serca?

Jednym z pierwszych pytań wielu pacjentów po rozpoznaniu choroby jest to jak wpływać będzie ona na codzienne życie. Choć wachlarz dostępnych środków farmakologicznych jak i niefarmakologicznych jest bardzo szeroki odpowiedź na to pytanie nie jest prosta. Przede wszystkim zależy to od nasilenia i zaawansowania niewydolności serca. Ważnym czynnikiem rokowniczym jest również stosowanie się pacjenta do zaleceń lekarskich oraz jego ogólny stan. Niewątpliwie ważne jest by jak najszybciej zdecydować się na leczenie ponieważ bierność może prowadzić do progresji choroby. Warto jednak zaznaczyć, że leczenie niewydolności serca oparte jest o długoletnie doświadczenia oraz ma potwierdzoną skuteczność.