Choroba Gravesa-Basedowa - przyczyna nadczynności tarczycy

Tarczyca jest gruczołem zapewniającym prawidłowy przebieg procesów metabolicznych w ludzkim organizmie. Dla zdrowia ważne jest zatem by funkcjonowała właściwie. Niekiedy jednak dochodzi do zaburzenia ustalonych poziomów równowagi. Jedną z takich sytuacji jest nadmiar hormonów tarczycy spowodowany jej nadczynnością. Za najczęstszą przyczynę tego stanu uważa się chorobę Gravesa-Basedowa. Czym ona jest i jakie są metody leczenia? 

Tarczyca - jakie hormony wytwarza?

Tarczycę zaliczamy do narządów endokrynnych, a więc takich, które uwalniają hormony do krwioobiegu. Hormony z kolei uczestniczą w funkcjach regulacyjnych wpływając na różnorakie procesy. W przypadku tarczycy mowa tutaj o trzech hormonach: trijodotyroninie, tyroksynie oraz kalcytoninie. Co ważne, do ich wytworzenia niezbędne jest powstanie reakcji chemicznej z pierwiastkiem jodu. Jest to zatem istotny związek w kontekście pracy tarczycy. 

Hormony produkowane przez tarczycę - działanie T3 i T4

Jak dowiedzieliśmy się, tarczyca wytwarza trzy ważne hormony. Jak wpływają one na pracę organizmu? Na początek skupmy się na trijodotyroninie (T3) oraz tyroksynie (T4). Choć tyroksyna wytwarzana jest w znacznie większych ilościach, to właśnie trójjodotyronina jest bardziej aktywnym związkiem. Oba te hormony odpowiedzialne są za prawidłowy wzrost i rozwój organizmu oraz utrzymanie odpowiedniej dynamiki procesów metabolicznych. Ich właściwe stężenie warunkuje harmonijny rozwój układu nerwowego odpowiadając m.in. za sprawność intelektualną. Nie sposób wymienić wszystkich aspektów działania T3 oraz T4, ale warto dodać, że wpływają również na stężenie glukozy we krwi czy też temperaturę ciała. 

Kalcytonina - hormon tarczycy z komórek C 

W przeciwieństwie do T3 oraz T4 kalcytonina nie podlega regulacji przez układ podwzgórzowo-przysadkowy. Różne jest również jej miejsce syntezy - są to komórki C tarczycy. Kalcytonina jest hormonem, który kojarzymy głównie z regulacją poziomu wapnia we krwi. Współdziała tym samym z takimi związkami jak parathormon (produkowany przez przytarczyce) oraz witamina D3. W odpowiedzi na sygnały z organizmu kalcytonina doprowadza do spadku stężenia wapnia we krwi. 

Regulacja wydzielania hormonów tarczycy 

Tarczyca, by wydzielać odpowiednią ilość hormonów musi odpowiadać na zapotrzebowanie ludzkiego ciała. Regulacja tego procesu odbywa się poprzez układ podwzgórze-przysadka. Działa on na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Oznacza to, że zbyt wysoki poziom hormonów hamuje ich produkcję w tarczycy, natomiast ich zbyt niskie stężenie jest dla niej sygnałem do rozpoczęcia wzmożonej syntezy. Dla wytwarzania hormonów tarczycowych takim sygnałem jest TSH wydzielany przez przysadkę mózgową. Hormon ten jest nadrzędnym zarówno dla trójjodotyroniny jak i tyroksyny. T3 oraz T4 wytwarzane są również w oparciu o sygnału ze strony autonomicznego układu nerwowego. Ten rodzaj regulacji nie dotyczy jednak kalcytoniny, która zależna jest wyłącznie od poziomu wapnia we krwi. 

Zaburzenia pracy tarczycy 

Niestety zdarza się, że praca tarczycy zostaje zaburzona. W wyniku tego dochodzi do sytuacji, którą możemy określić jako nadczynność lub niedoczynność tego narządu. Objawia się to odpowiednio zwiększonym oraz obniżonym stężeniem hormonów tarczycowych w stosunku do potrzeb organizmu. W dzisiejszym artykule dotyczącym choroby Gravesa-Basedowa skupimy się na zagadnieniu nadczynności tarczycy. 

Choroba Gravesa-Basedowa i nadczynność gruczołu tarczowego 

W krajach rozwiniętych za najczęstszą przyczynę nadczynności tarczycy uważa się chorobę Gravesa-Basedowa. Jest to spowodowane dostateczną suplementacją jodu w tych państwach. W Polsce przez wiele lat jedną z powszechniejszych przyczyn nadczynności tarczycy były jej guzki, jednak rozpowszechnienie soli jodowanej zmieniło proporcje na rzecz choroby Gravesa-Basedowa. Na czym polega zatem to schorzenie?

Autoimmunologia i funkcja tarczycy 

Chorobę Gravesa-Basedowa zaliczamy do grupy chorób autoimmunologicznych, czyli takich, w których układ odpornościowy mobilizowany jest do walki z tkankami organizmu. W przebiegu tego schorzenia dochodzi do pojawienia się przeciwciał przeciwko receptorowi dla TSH. Takie autoprzeciwciała, poprzez połączenie z receptorami prowadzą do nadmiernej aktywacji komórek tarczycy. W konsekwencji dochodzi do wzmożonej syntezy T3 i T4, a w mechanizmie ujemnego sprzężenia zwrotnego również do obniżenia wydzielania TSH. 

Objawy choroby Gravesa-Basedowa 

Choroba Gravesa-Basedowa przybiera obraz typowy dla nadczynności tarczycy. Mowa tu o takich symptomach jak nadmierna nerwowość, zwiększone wydalanie potu i słabsza tolerancja ciepła, uczucie zmęczenia, utrata masy ciała, zwiększenie apetytu, a także przyspieszona akcja serca (tachykardia) czy też wole tarczycowe związane z powiększeniem tego narządu. Objawy te mogą być mniej nasilone u osób powyżej 50 r.ż. kiedy to mogą ograniczać się do sercowych jak migotanie przedsionków czy też nasilenie istniejącej wcześniej niewydolności serca. Objawem kojarzonym z chorobą Gravesa-Basedowa jest orbitopatia tarczycowa, a więc wytrzeszcz z towarzyszącym wzrostem objętości tkanki w okół oczodołu. Wśród innych objawów wyróżnia się również obrzęk przedgoleniowy i akropachię tarczycową (zgrubienie i zaokrąglenie paliczków końcowych rąk). Ostatni z objawów jest jednak bardzo rzadką manifestacją choroby Gravesa-Basedowa (dotyczy mniej niż 1 % chorych). 

Jak prowadzi się diagnostykę w chorobie Gravesa-Basedowa?

W oparciu o objawy hipertyreozy (nadczynności tarczycy) jednym z podstawowych podejrzeń jest choroba Gravesa-Basedowa. To właśnie te objawy oraz wytrzeszcz umożliwiają jej rozpoznanie już podczas 1 wizyty lekarskiej. Doprecyzowanie diagnozy wymaga rozszerzenia diagnostyki o badania laboratoryjne. Mowa tutaj o pomiarze stężeń TSH, T3 oraz T4. W badaniach obrazowych wykorzystuje się aparat ultrasonograficzny. Choroba Gravesa-Basedowa objawia się zwiększoną hipoechogenicznością miąższu tarczycy oraz powiększeniem jej wymiarów. Niekiedy badania rozszerza się również o wykonanie scyntygrafii tarczycy. 

O pewnym rozpoznaniu choroby Gravesa-Basedowa możemy mówić w 4 sytuacjach:

• jawna lub subkliniczna hipertyreoza i stężenie przeciwciał TRAb powyżej górnej granicy normy. 
• wspomniana wyżej nadczynność tarczycy z towarzyszącą orbitopatią i zajęciem oczodołu 
• nadczynność tarczycy z towarzyszącym wolem (jeśli nie ma możliwości oznaczenia TRAb)
• izolowana orbitopatia tarczycowa 

Leczenie choroby Gravesa-Basedowa 

Niestety nadal nie opracowano metody leczenia przyczyny choroby Gravesa-Basedowa. W terapii najważniejsze jest zatem doprowadzenie do prawidłowego stężenia hormonów tarczycy w organizmie chorego (eutyreozy) oraz redukcja objawów. Zasadniczo leczenie obejmuje trzy główne drogi:

• stosowanie leków - przy wykorzystaniu farmaceutyków przeciwtarczycowych oraz beta blokerów 
• leczenie jodem promieniotwórczym - szczególnie zalecane u kobiet planujących ciąże (przynajmniej po 6 miesiącach od podania radioizotopu), osób w starszym wieku oraz pacjentów z przeciwwskazaniami do farmakoterapii
• operację - stanowi ona alternatywę w leczeniu radykalnym, jednak decydując się na nią zawsze należy ocenić ryzyko ewentualnych powikłań 

Osobnym zagadnieniem leczniczym jest terapia orbitopatii tarczycowej choć jej nasilenie również jest skorelowane z poziomem hormonów tarczycowych. Należy zaznaczyć, że przebieg orbitopatii skorelowany jest z paleniem tytoniu, dlatego wszystkim palącym zaleca się odejście od nałogu. 

Efekty leczenia 

Jak wspomniano wyżej w leczeniu choroby Gravesa-Basedowa najważniejsza jest stabilizacja parametrów tarczycowych oraz zwalczenie objawów nadczynności tarczycy. Z perspektywy pacjenta istotne jest by obserwować sygnały dawane przez organizm oraz regularnie kontrolować stan swojego zdrowia. Pomocne mogą być w tym wykonywane okresowo badania laboratoryjne oraz wypracowywanie zdrowych nawyków.