Niedokrwistość z niedoboru żelaza - najpopularniejszy rodzaj anemii w Polsce

Doskwiera Tobie utrzymujące się osłabienie oraz utrata koncentracji? Masz problemy z wysiłkiem fizycznym, a także bóle głowy i kołatania serca? Te niespecyficzne objawy mogą być sygnałem, że Twój organizm mierzy się z niedokrwistością. Najbardziej powszechną odmianą niedokrwistości jest ta, której patogeneza koreluje z poziomem żelaza w ustroju. Jak przebiega zatem niedokrwistość z niedoboru żelaza i jakie kroki możemy podjąć by się przed nią uchronić?

Niedokrwistości z niedoboru żelaza - podstawowe informacje

Układ krwiotwórczy oraz sercowo-naczyniowy są ze sobą wzajemnie powiązane oplatając wszelkie zakamarki ciała siecią dróg, które zaopatrują komórki w niezbędne do ich funkcjonowania pierwiastki oraz składniki mineralne. To właśnie transport tlenu związanego z hemoglobiną wchodzącą w skład czerwonych krwinek (erytrocytów) jest jednym z najważniejszych procesów, bez których po prostu nie bylibyśmy w stanie żyć. Układ krwiotwórczy ma za zadanie utrzymać fizjologiczną różnorodność oraz odpowiednią ilość różnego rodzaju komórek znajdujących się w krwi. Zdarza się jednak, że na skutek pewnych czynników wewnętrznych lub zewnętrznych dochodzi do wahań, które w konsekwencji mogą doprowadzić do upośledzonego funkcjonowania organizmu. Jednym z tego rodzaju zaburzeń są niedokrwistości. By rozpoznać niedokrwistość (anemię) niezbędne jest przeprowadzenie badań laboratoryjnych, które wykażą spadek jednego z 3 parametrów:

• wartość hematokrytu poniżej normy ( hematokryt wartości: dorosłe kobiety 37 do 47 %, mężczyźni 40 do 50 %)
• obniżenie poziomu hemoglobiny we krwi (kobiety 12-16 g/dl, mężczyźni 14-18 g/dl)
• spadek liczby czerwonych krwinek (kobiety 3,5-5,2 mln/ul, mężczyźni 4,3-5,4 ml/ul)

Nieprawidłowości w wyżej wymienionych parametrach mogą budzić podejrzenie anemii, które powinno zostać zweryfikowane przez specjalistę.

Przyczyny anemii - niedobory żelaza?

Zdecydowanie najczęściej występującym rodzajem niedokrwistości jest niedokrwistość z niedoboru żelaza. W populacji europejskiej kobiety są na nią narażone ponad dwukrotnie częściej (10% ogółu) niż mężczyźni (4%). Jest to związane m.in. z cyklicznymi krwawieniami miesięcznymi występującymi wśród kobiet. Przyczyny niedoboru żelaza mogą być różne, wymienia się wśród nich:

• utratę krwi - ta może być związana z urazem, choć niedobór żelaza dotyczy głównie osób z przewlekłymi krwawieniami. Ich źródłem mogą być układ pokarmowy (wrzody żołądka czy dwunastnicy), a także schorzenia ginekologiczne. Wśród przyczyn utraty krwi można wyróżnić również przyjmowanie niektórych leków - jednym z efektów niepożądanych stosowania aspiryny (kwasu acetylosalicylowego) są mikrouszkodzenia śluzówki układu pokarmowego, które predysponują do krwawień. Problem dotyczy również wielokrotnych dawców krwi, którzy bez względu na swoje szlachetne intencje narażeni są na niedokrwistość
• niedostateczną podaż żelaza w diecie - niedobory egzogennego żelaza w diecie najczęściej dotyczą osób na niezbilansowanej diecie wegetariańskiej oraz wegańskiej - produkty roślinne nie zawierają dużych ilości żelaza, dodatkowo jest mniej dostępne dla ludzkiego organizmu niż to pochodzenia zwierzęcego
• upośledzone wchłanianie żelaza - problem ten może dotykać pacjentów zmagających się z przewlekłymi chorobami układu pokarmowego (jak nieswoiste zapalenia jelit czy celiakia), a także osób po zabiegach chirurgicznych, w których doszło do resekcji części żołądka lub jelit (w tym przypadku powierzchnia wchłaniania żelaza zmniejsza się). Zmniejszone wchłanianie żelaza może również wynikać z przyjmowania leków alkalizujących, a więc inhibitorów pompy protonowej (IPP) popularnych w leczeniu zgagi czy refluksu.

Z niedoborem żelaza ściśle powiązane jest także zwiększone zapotrzebowanie na ten pierwiastek. Dotyczy ono kobiet w ciąży oraz karmiących piersią. Większe ilości żelaza potrzebne są również noworodkom oraz małym dzieciom w okresie intensywnego wzrostu.

Objawy niedoboru żelaza

Niedokrwistość z niedoboru żelaza objawia się w podobny sposób do innych rodzajów niedokrwistości. Chorzy najczęściej skarżą się na osłabienie i nadmierną skłonność do męczliwości. Codzienne funkcjonowanie utrudnione jest również przez zaburzenia koncentracji. U osób zmagających się z anemią często występuje także bladość skóry, a także śluzówek jam ciała. Niekorzystny wpływ na wygląd związany jest również z osłabieniem budowy strukturalnej przydatek skóry - włosów oraz paznokci. W przypadku występowania tego typu objawów powinniśmy zatem skonsultować się z lekarzem, który na podstawie odpowiedniej ścieżki diagnostycznej będzie potrafił postawić specyficzne rozpoznanie.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza w badaniach laboratoryjnych

Niedobór żelaza związany z niedokrwistością najczęściej rozpoznawany jest na podstawie wyników badań laboratoryjnych. Jak wspomniano wyżej anemia związana jest z nieprawidłowymi wartościami następujących parametrów: liczby czerwonych krwinek, stężenia hemoglobiny oraz poziomu hematokrytu. Istnieją jednak dodatkowe badania, których wskaźniki mogą określać niedokrwistość z niedoboru żelaza. Zubożone zapasy żelaza w ustroju sprawiają, że powstające w szpiku kostnym w czasie erytropoezy czerwone krwinki charakteryzują się mniejszą masą oraz objętością. Ma to wpływ na obniżenie się wartości parametrów MCV (średnia objętość krwinki czerwonej) - krwinki czerwone zyskują wtedy miano mikrocytów. Prawidłowy zakres MCV mieści się w widełkach 82-92 fl dla osób dorosłych oraz odpowiednio 78-98 fl dla dzieci. W przebiegu niedokrwistości z niedoboru żelaza obserwuje się również spadek wartości MCH (średnia masa hemoglobiny w erytrocycie) oraz MCHC (średnie stężenie hemoglobiny w czerwonej krwince).

Wskaźniki laboratoryjne związane z poziomem żelaza

Dodatkowym parametrem pozwalającym zdiagnozować niedobór żelaza są wartości określające stężenie tego pierwiastka w surowicy krwi. Ferrytyna jest białkiem, które powiązane jest ze zdolnościami organizmu do magazynowania żelaza. Spadek jej stężenia oznacza zatem, że w ustroju znajduje się niedostateczna ilość żelaza. Obniżony będzie również poziom wysycenia transferyny (białko biorące udział w jego transporcie) żelazem. Przewrotnie wartość TIBC, a zatem całkowita zdolność wiązania żelaza przez transferynę będzie w tym przypadku zwiększona ze względu na ''głód'' transferyny powiązany z niedoborem żelaza we krwi.

Leczenie niedoboru żelaza - czy jest możliwe?

Szczęśliwie pomimo, iż przyczyny niedokrwistości z niedoboru żelaza są różnorodne istnieją obecnie skuteczne modele leczenia tego schorzenia. Nie powinniśmy jednak decydować się na samodzielną terapię. Jako, że niedokrwistość z niedoboru żelaza często wiąże się z poważniejszymi zaburzeniami (choroby przewodu pokarmowego, zaburzenia wchłaniania, a nawet nowotwór) lekarskie oko zapewni nie tylko nadzór terapeutyczny, ale również szersze spojrzenie na przyczyny zaburzeń.

Przyjmowanie preparatów żelaza

Najczęstszym działaniem w wyrównywaniu niedoboru żelaza jest zapewnienie pacjentowi odpowiedniej suplementacji preparatami żelaza. Preferowane są środki doustne, które są najwygodniejsze dla przyjmowania dla pacjentów (wyjątek stanowią osoby z zaburzeniami wchłaniania czy też po resekcji przewodu pokarmowego). Preparaty żelaza dostępne w aptekach często sprzedawane są jako środki łączone zawierające również witaminę c, która sprzyja przyswajaniu tego pierwiastka. Przyjmując suplementy żelaza należy pamiętać, by zażywać je pomiędzy posiłkami. Sukces terapeutyczny leczenia najczęściej uwidacznia się już po 3 tygodniach przyjmowania żelaza. Należy jednak kontynuować je nawet do kilku miesięcy, kiedy to odpowiednie parametry krwi wystarczająco się ustabilizują. Dodatkowo skuteczne leczenie powinno być wspomagane również poprzez zażegnanie pierwotnych przyczyn niedoboru żelaza. W leczeniu anemii nawet po osiągnięciu początkowego sukcesu terapeutycznego ważna jest regularna kontrola morfologii krwi w okresie poprzedzającym kilka miesięcy po unormowaniu się jej wartości.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza - leki i suplementy

Wszelka suplementacja żelaza powinna być prowadzona w zrównoważony w sposób, koniecznie po konsultacji ze specjalistą. Zbyt wysoki poziom żelaza we krwi może bowiem doprowadzić do poważnych zaburzeń metabolicznych, które w konsekwencji sprzyjają uszkodzeniu wątroby oraz serca. Ze względu na powszechność problemu niedokrwistości rynek farmaceutyczny oferuje szeroki przekrój preparatów żelaza. Niektóre z nich to leki dostępne na receptę, a jeszcze inne to leki OTC oraz suplementy diety. Największą skutecznością charakteryzują się oczywiście leki.

Dieta wzbogacona o pokarmy zawierające żelazo

Skutki niedoboru żelaza możemy próbować łagodzić również poprzez odpowiednio dobraną dietę, która zwiększy zawartość tego pierwiastka w organizmie. W tym celu warto zapoznać się z produktami spożywczymi bogatymi w żelazo. Dieta taka wcale nie musi być trudna i kosztowna, ponieważ żelazo jest jednym z ważnych składowych wielu żyjących organizmów. Doskonałym źródłem żelaza są podroby, a szczególnie wątróbka. Inne pokarmy pochodzenia zwierzęcego o wysokiej zawartości żelaza dwuhemowego (o łatwiejszej przyswajalności) to także jaja, a także czerwone mięso (baranina, wołowina). 

Żelazo obecne jest również w produktach roślinnych, jednak postać trójhemowa utrudnia jego wchłanianie w świetle przewodu pokarmowego. Przykładem bogatej w żelazo żywności roślinnej są m.in. nasiona roślin strączkowych (fasola, groch), szpinak, suszone figi oraz żytnie produkty zbożowe. Jak zwiększyć wchłanianie żelaza z produktów roślinnych? Istnieje na to sposób - wynika to z zależności pomiędzy biodostępnością tego pierwiastka, a obecnością witaminy C. Natka pietruszki dodana do posiłku wpłynie zatem korzystnie na przyswajalność żelaza. Ze względu na swoje właściwości witamina C jest również składnikiem wielu popularnych suplementów diety zawierających żelazo.

Leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza jest możliwe

Anemia związana z niedostatecznym poziomem żelaza jest jedna z chorób, które da się wyleczyć. Im szybciej zauważymy u siebie jej symptomy oraz podejmiemy odpowiednie kroki tym mniejsze szkody wyrządzi w naszym codziennym życiu, organizmie oraz samopoczuciu. W chorobach przewlekłych związanych z układem krwionośnym ważne są odpowiednia profilaktyka oraz regularne badania. Sama morfologia krwi daje nam wiele ważnych informacji o naszym ciele, a jest to tanie i szybkie badanie dające doskonały punkt wyjścia do szerszej diagnostyki. Warto zatem robić ją regularnie np. w półrocznych odstępach. Pamiętajmy także by stosować zrównoważoną codzienną dietę bogatą w mikro oraz makroelementy nie ulegając chwilowym modom oraz szaleństwom z zakresu żywienia.